Kto to jest sygnalista?
Sygnalistą może zostać osoba w firmie (pracownik, współpracownik, partner, kontrahent), która działając w dobrej wierze nagłaśnia i informuje o nielegalnej lub nieuczciwej działalności, z którą spotyka się w miejscu pracy.
Jak wysłać zgłoszenie? Jak zapewnić sobie anonimowość?
Spis treści
Definicja i status sygnalisty
Sygnalista, w myśl przepisów dyrektywy, to osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informacje na temat naruszeń w kontekście związanym z wykonywaną pracą.
Powiązanie z pracą oznacza zarówno wykonywanie pracy w ramach trwającego stosunku pracy, takiego, który ustał albo dopiero ma być nawiązany, jak i działalność w ramach współpracy w charakterze wykonawców, podwykonawców, dostawców, a także wspólników, akcjonariuszy, wolontariuszy oraz stażystów, nawet jeśli nie otrzymują wyna grodzenia za pracę.
Dla przyznania statusu sygnalisty nie ma znaczenia, czy zgłaszający jest obywatelem Unii, czy też państwa trzeciego. Państwo członkowskie może rozszerzyć definicję sygnalisty w ustawie w związku z implementacją dyrektywy.
Zakres przedmiotowy zgłoszenia naruszeń
W art. 2 ust. 1 dyrektywy wskazano dziedziny, w których zgłoszenie naruszeń musi być objęte ochroną przed działaniami odwetowymi. Obszar ten jest szeroki i obejmuje m.in.:
- zamówienia publiczne,
- usługi,
- interesy finansowe Unii,
- produkty i rynki finansowe oraz zapobieganie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu,
- bezpieczeństwo produktów i ich zgodność z wymogami,
- bezpieczeństwo transportu,
- bezpieczeństwo żywności,
- ochronę środowiska,
- ochronę konsumentów,
- ochronę radiologiczną,
- zdrowie publiczne,
- ochronę danych osobowych.
Prawodawca unijny uznał, że jest to wspólny, minimalny zakres przedmiotowy objęty ochroną. Może zostać rozszerzony przez ustawodawcę krajowego.
Patrz: Ustawa o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa
Formy i kanały sygnalizowania
Zgodnie z przepisami dyrektywy państwa członkowskie mają wprowadzić regulację, która będzie gwarantować:
- wewnętrzne kanały dokonywania zgłoszeń funkcjonujące w strukturze organizacyjnej podmiotu prywatnego lub publicznego zobowiązanych do ochrony sygnalistów;
- zewnętrzne kanały dokonywania zgłoszeń w wyznaczonych do tego organach;
- ujawnienie publiczne przez podanie informacji o naruszeniach do publicznej wiadomości, ale przy spełnieniu warunków opisanych w art. 15 dyrektywy.
Kanał wewnętrzny
Preferowane jest korzystanie z kanałów wewnętrznych. Uzasadnia się to potrzebą szybkiego dotarcia odpowiednich informacji do osób, które mają największe możliwości zbadania problemu oraz uprawnienia do jego rozwiązania, o ile jest to możliwe. W takiej sytuacji, to podmiotom zobowiązanym do ustanowienia tych kanałów powinno zależeć na ukształtowaniu takiej kultury organizacyjnej, aby zachęcać sygnalistów do raportowania wewnątrz organizacji i nieprzekazywania informacji o nieprawidłowościach organom zewnętrznym czy też opinii publicznej. W motywie 47 podkreślono, że: “Zasada ta powinna przyczynić się do promowania w organizacjach dobrej komunikacji i społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, gdzie osoby dokonujące zgłoszenia postrzega się jako osoby istotnie przyczyniające się do samodzielnej naprawy i doskonałości w ramach organizacji”.
Kanał zewnętrzny
W przypadku, gdy osoby dokonujące zgłoszenia uważają, że naruszeniu nie można skutecznie zaradzić w ramach danej organizacji, mają prawo skorzystać z kanałów zewnętrznych. Każdorazowo, przed podjęciem ostatecznej decyzji o wyborze kanału, sygnalista powinien rozsądnie ocenić, czy zgłoszenie dokonane w taki sposób odniesie pożądany skutek.
Ujawnienie publiczne
Ujawnienie publiczne kwalifikuje do objęcia sygnalisty ochroną dopiero po wykorzystaniu przez niego kanałów wewnętrznych i zewnętrznych, gdy w związku ze zgłoszeniem nie podjęto odpowiednich działań, np. naruszenie nie zostało należycie zbadane lub nie doszło do odpowiednich działań zaradczych. Ocena, czy działania były odpowiednie będzie zależeć od okoliczności każdej sprawy i charakteru naruszenia. Bez wykorzystania kanałów wewnętrznych i zewnętrznych ujawnienie publiczne kwalifikuje do ochrony osobę zgłaszającą naruszenie, gdy:
- są uzasadnione podstawy, aby sądzić, że istnieje bezpośrednie lub oczywiste zagrożenie dla interesu publicznego lub ryzy ko wystąpienia nieodwracalnej szkody albo
- są uzasadnione podstawy, by sądzić, że w przypadku dokonania zgłoszenia zewnętrznego tej osobie będą grozić działania odwetowe lub
- istnieje niewielkie prawdopodobieństwo skutecznego zaradzenia naruszeniu z uwagi na szczególne okoliczności sprawy, takie jak możliwość ukrycia lub zniszczenia dowodów lub możliwość istnienia zmowy między organem a sprawcą naruszenia lub udziału organu w naruszeniu.
Środki ochrony sygnalistów
Zachowanie poufności
Podstawowym środkiem ochrony jest zachowanie poufności tożsamości zgłaszającego. Bez jego wyraźnej zgody nie wolno ujawnić danych osobowych na żadnym etapie wyjaśniania sprawy. Wyjątkiem może być jedynie udostępnienie danych sygnalisty oraz informacji dotyczących zgłoszenia, gdy jest to konieczne, aby zagwarantować prawo do obrony przysługujące osobie, której dotyczy zgłoszenie w związku z prowadzeniem postępowania wyjaśniającego lub sądowego. Udostępnienie danych w tym przypadku musi być poprzedzone powiadomieniem sygnalisty i przesłaniem mu pisemnego wyjaśnienia powodów udostępnienia poufnych danych.
Zakaz stosowania środków odwetowych
Najważniejszym środkiem ochrony sygnalistów jest zakaz stosowania akcji odwetowych jako reakcji na zgłoszenie nieprawidłowości. Obejmuje on kierowanie gróźb, a także podejmowanie jakichkolwiek prób działań odwetowych. W dyrektywie wskazano katalog zakazanych działań. Należą do nich przede wszystkim te związane z trwałością i stabilnością stosunku pracy, takie jak m.in.:
- rozwiązanie stosunku pracy,
- nieprzedłu żenie umowy o pracę na czas określony,
- zawieszenie w wykonywaniu czynności,
- przymusowy urlop bezpłatny,
- degradacja,
- negatywna ocena,
- przeniesienie na inne stanowisko,
- obniżenie wynagrodzenia,
- zmiana godzin pracy,
- stosowanie kar dyscyplinarnych,
- sabotowanie rozwoju zawodowego przez wstrzymanie awansu,
- pozbawienie dostępu do szkoleń podnoszących kwalifikacje.
Dyrektywa zabrania podejmowania jakichkolwiek działań dyskryminujących i mobbingowych. W odniesieniu do wykonawców lub usługodawców zabrania wypowiadania umów cywilnoprawnych, odbierania licencji lub zezwoleń czy blokowania możliwości zawarcia kontraktów z innymi podmiotami na skutek wpisania na tzw. nieformalną branżową czarną listę. Zakazuje również działań ukierunkowanych na podważenie wiarygodności sygnalisty, w tym rozpowszechniania oczerniających go informacji w mediach społecznościowych lub wysłania na badania psychiatryczne.